Page 1
Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS)
Mart 2014 March 2014
Yıl 7, Sayı XVII, ss. 701-724. Year 7, Issue XVII, pp. 701-724.
DOI No: http://dx.doi.org/10.14225/Joh365
YÖNETİCİLERİN MİZAH TARZLARININ UYGULAMADAKİ
DURUMUNUN KURAMSAL VE UYGULAMALI OLARAK
AÇIKLANMASI
Hakan KARA
Özet
Bu çalışma, yöneticilerin benimsedikleri mizah tarzlarının sınıflandırılarak
açıklanması üzerine tasarlanmıştır. Amaca ulaşmak için gereksinim duyulan veriler
Kütahya’da yöneticilik yapan farklı sektörlerde ve basamaklarda bulunan 123 yönetici
üzerinden elde edilmiştir. Elde olunan verilere çalışmanın amacı doğrultusunda mizah
tarz ve sınıflamasını yapmak için frekans ve yüzdeliklere dayalı istatistiksel analiz
yapılmıştır. Deneklere 32 maddeden oluşan Mizah Tarzları Ölçeği uygulanmıştır.
Verilen yanıtlar doğrultusunda yöneticilerin mizah tarzları uyumlu ve uyumsuz olmak
üzere ikili bir sınıflama içerisinde değerlendirilmiştir. Uyumlu sınıflama içerisinde
kendini geliştirici ve katılımcı mizah tarzları yer alırken; uyumsuz sınıflama içerisinde
ise kendini yıkıcı ve saldırgan mizah tarzları yer almıştır. Yanıtlar veri seti haline
dönüştürülmüş ve her bir mizahın kuramsal olarak açıklaması yapılmıştır. Uyumlu
mizah sınıflaması içerisinde bulunan kendini geliştirici mizah ve katılımcı mizah
araştırma kapsamı içerisinde bulunan deneklerin en çok benimsedikleri mizah tarzı
olarak ortaya çıkarken; uyumsuz mizah sınıflaması içerisinde bulunan kendini yıkıcı
mizah ve saldırgan mizah araştırma kapsamı içerisinde bulunan deneklerin
benimsemedikleri mizah tarzları olmuştur.
Anahtar kelimeler: mizah, kendini geliştirici mizah, katılımcı mizah, kendini
yıkıcı mizah, saldırgan mizah.
Yrd. Doç. Dr., Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler MYO.
Page 2
Hakan Kara
[702]
The Theoretical and Applications Explanation of Manager’s Humor Styles
at Practice Status
Abstract
This study has suggested on the explanation of the classifcation of the styles of
human that is approved by managers. All data, which are necessary to achieve the
objective, have been obtained from 123 managers who have been living and working in
different fields and levels in Kütahya. The statistical analysis has been based on the data
through the objective of the study in order to make the classification and styles of
humor. The Humor Styles Questionnaire that includes 32 matters has been applied on
experimental subjects. According to the replies that are received, styles of humor of the
managers have been evaluated as compatible and noncompatible in both classifications.
While compatible classification humor includes self defeating humor and affliation
humor; and noncompatible classification humor includes self defeating humor and
aggressive humor. The replies have been configured into data set and each of humors
has been explained theoretically. While self enhancing humor and affiliative humor in
compatible classification have appeared as styles of humor that experimental subjects
have approved mostly in the study, self defeating humor and aggressive humor in
noncompatible classification have appeared as a styles of humor that experimental
subjects haven’t approved in the study.
Key words: humor, self enhancing humor, affiliative humor, self defeating
humor, aggressive humor.
Giriş
Mizah, gerçek ve/veya bir hayal ürünü olarak gerçekleşebilir. Ancak,
uygun ortamın yakalanması, anlatılması, yöneldiği tarafı etkilemesi ve
davranışın beklenilen yön ve şiddette gerçekleşmesini sağlamak bir becerinin
sonucudur. Mizah duygusunu oluşturma, üretme ve tarzı, her insanda aynı
şiddet ve yönde gerçekleşemeyebilir. Bütün bunları bir araya getirmek ve
mizahtan beklenilen, gülme eylemini sağlamak ayrı bir beceriyi
gerektirmektedir. Beklenilen gülme eyleminin gerçekleşmesi insanlarda belli bir
rahatlamayı da sağlayabilecektir. Özellikle mizah sonucunda gülme eylemini
gerçekleştirmek örgütsel ortamda farklı nedenler ile -iş yoğunluğu, iş ve rol
belirsizliği, iletişim bozuklukları, örgüt politikası vb.- oluşan stresli atmosferin
dağılmasında etkili olabilir. Mizahın saygı sınırları içerisinde kalmak koşulu ile
gerçekleşmesi, stresli ortamın giderilmesinde etkili olabilir. Mizah her zaman
gülme eylemi ile sonuçlanamayabilir; içeriği ve sonucu yıkıcı ve saldırganlığı
beraberinde getirebilir. Böylesi bir durum mizahtan beklenen hoşnutluk
Page 3
Yöneticilerin Mizah Tarzlarının Uygulamadaki Durumunun Kuramsal ve Uygulamalı
Olarak Açıklanması
[703]
durumunu sağlayamayabilir. Öte yandan mizahın yöneticiler elinde şekillenmesi
diğer mizah tarzlarının belirginleşmesinde ve uygulanmasında örnek de
oluşturabilir. Böylece işgörenlerin yapacakları mizahın yönünü ve şiddeti de
belirlenebilir. Örgüt kültürü ve ikliminin oluşmasında en önemli dinamiklerden
birisinin yöneticiler olduğu varsayıldığında, yöneticilerin uygulamadaki mizah
tarzlarının öğrenilebilmesi, ortak örgüt kültürü ve ikliminin dayandığı ön
koşulların bilinmesinde yararlı olabilecektir. Her mizahın da yararlı
olamayacağı düşünüldüğünde mizahın sınıflamasının da yapılması
gerekmektedir.
Alan yazınında mizah konusunda yapılan sınırlı çalışmalar
bulunmaktadır. Mizah konusunda yerli alan yazınında Topuz (1995), Aydın
(1993), Aslan ve diğ. (1996, 1999), Durmuş (2001), Yerlikaya (2003, 2009),
Tümkaya (2006, 2011) , Yerlikaya (2007), Tümkaya ve diğ. (2008), Kahraman
(2008) ve Erözkan (2009) ın çalışmaları bulunmaktadır. Öte yandan mizah
üzerine yabancı alan yazınında da Cohen (1977), Bizi ve diğ. (1988),
Overholser (1992), Martin ve diğ. (1993), Ruch (1996), Craik ve diğ. (1996),
Puhlik-Doris (1999) ve Goldin ve Bordan (1999) ın çalışmaları örnek olarak
verilebilir. Ancak yönetim ve organizasyon alan yazını üzerinde yapılan
çalışmalara rastlanılmamıştır. Bu yüzden çalışmanın alan yazına katkı
sağlayacağı düşünülmektedir.
Mizah Üzerine Kuramsal Açıklamalar
Mizah, Arapça bir kavram olup; olayların gülünç, alışılmadık, çelişkili
yönlerini yansıtmaktadır. Mizah, insanı söz konusu olaylar üzerinde
düşündürme, eğlendirme ya da güldürme sanatı olarak bilinmektedir (Yardımcı,
2010:2). Asıl yazılış şekli “müzah” olan, fakat zamanla “mizah” biçiminde
söylenerek yazı dilinde de aynı şekilde kabul gören mizahın, Türkçe karşılığı
“gülmece”, Latince karşılığı ise “humor”dur (Güvenç, 2011:157-158).
Dolayısıyla, mizah ile gülmek eylemi arasında yakın bir bağ kurulduğunu
(Güvenç, 2011:157-158; Yardımcı, 2010:2; Fırlar ve Çelik, 2010:165) söylemek
yerinde olacaktır.
İnsanlar, gün içinde farklı etkinliklerde bulunur. Günün çok hareketli
geçmesi nedeniyle yorulan insan, yorgunluğunu ve örgütsel yaşamının ortaya
koyduğu sıkıntıları üzerinden atmak amacıyla birtakım eylemlere yönelebilir.
Bu eylemlerin başında da mizah gelmektedir (Yaşar 2010:49-50). Gülmek ya da
gülümsemek içgüdüsel bir insan davranışıdır (Altınkurt ve Yılmaz, 2011:2). Bir
Page 4
Hakan Kara
[704]
diğer deyişle mizah duygusuna sahip olmak bir kişilik özelliğidir ve sadece
insanlara özgüdür. Bu duygu bir şeyi eğlenceli bulma, gülümseme ve
kahkahalarla “gülme” biçiminde dışa vurulmaktadır (Aslan, 2006:4). İnsanlar
birçok nedenden dolayı gülebilmektedir. Bir araştırma (Yaşar: 2010:50) bu
nedenleri, mizah odaklı gülme durumlarına dayandırmıştır. Aynı araştırma
mizah odağı olabilecek gülme durumlarını fıkra anlatma ya da dinleme, birini
tuhaf gelebilecek elbise içinde görme, abartılı öyküleri dinleme, farklı sesleri ya
da ses benzeşmelerini duyma, bir çocuğun büyüklere özgü bir ifade ya da
davranışı kullanma, başkalarının taklidini yapma, yerli yersiz gülmeler ile
karşılaşma vb. olarak açıklama yoluna gitmiştir. Öte yandan bu davranışların,
bireyin bulunduğu ortamdan tatmin derecesini gösteren, evrensel bir beden dili
(Altınkurt ve Yılmaz, 2011:2) olduğunu belirtmek de yerinde olacaktır.
Olaylara gülerek yaklaşım ve bu yaklaşımın da sanatlı bir biçimle ifade
edilmesiyle ortaya çıkan sanat dalı “mizah” olarak kavramsallaştırılmıştır. Bu
tanım mizahı, oldukça genel ifade ettiği (Oruç, 2010:57) için mizah gülme ve
güldürme davranışına aracılık eden durumların tümü olarak ifade edilebilir
(Altınkurt ve Yılmaz, 2011:2). Bir diğer araştırma mizahı (Traş ve diğ.,
2011:718) bilişsel, duygusal, fizyolojik ve davranışsal yönlere vurgu yaparak,
bir durumu bilişsel açıdan mizahi olarak açıklama ve yapılan şakayı anlama
olarak tanımlamıştır. Başka bir araştırma da (Soyaldın, 2007:49-51) mizahı
sağlıklı ve uyumlu bir baş etme stratejisi olarak tanımlama yoluna gitmiştir.
Mizah denildiği zaman akla gelen önemli kavramlar arasında “mizah
duygusu”, “mizah tarzı” ve “mizah üretme” bulunmaktadır. Bir araştırmaya
göre (Erözkan, 2009:57) mizah duygusu, bir bireyin komik olan herhangi bir
şeyi görebilme, algılayabilme ve anlatabilme becerisi; komik bulduğu şeylerin
türü, mizahı yaşayış ve ifade edişi ve gündelik yaşamda verdiği mizah
tepkilerinin sıklığı gibi bireysel farklılıkların yaşandığı bir duygudur. Anılan bu
duygu, karmaşık doğası gereği tanımlanması zor bir kavramdır. Bundan dolayı
mizah duygusu farklı şekillerde ele alınmaktadır. Başka bir araştırma da
(Yılmaz, 2011:32) mizah duygusunu eğlence, kahkaha, şakacılık ve benzeri ile
ilgili davranışlar, deneyimler, tutumlar ve becerilerin süreklilik kazanmış her
türlü bireysel farklılığı olarak tanımlamaktadır. Yine aynı araştırmaya göre
mizah duygusu, mizahtan hoşlanma, yorum ve anlayış becerisidir. Bu anlamda
mizah duygusunun eğlencenin de ötesinde bir anlam taşıdığı söylenebilir. Mizah
duygusu sürekli bir farkındalık ve uyanıklık halini beraberinde getirmektedir.
Bu durum ise mizah duygusunun bireylerde olumlu insan ilişkilerini
Page 5
Yöneticilerin Mizah Tarzlarının Uygulamadaki Durumunun Kuramsal ve Uygulamalı
Olarak Açıklanması
[705]
geliştirmesinde (Yılmaz, 2011:32) etken olduğu sonucuna götürecektir. Aynı
konuda başka bir araştırma (Erözkan, 2009:57) ise kavramı, çevredeki mizahi
durumlarını görebilme becerisi olarak tanımlamıştır. Evrensel boyutta dikkate
alındığında mizahın sadece psikolojik süreçlerin bir sonucu olmadığı ve kültür
olgusu içinde insanlar tarafından paylaşılan değerlerden etkilendiği de
görülecektir (Fırlar ve Çelik, 2010:16-166).
Günümüzde mizah duygusuna olumlu bir gözle bakılmasına karşın, farklı
zamanlarda olumsuz bir özellik olarak kabul edildiği görülmektedir. Bu konuda
bir araştırma (Aslan, 2006:6) bazı düşünürlerin -Platon, Aristoteles, Hobbes ve
Rousseau- mizahı, düşmanlığın bir biçimi olarak gördüğünü; bazıları için ise,
çirkin ve engelli bireylerin, diğer bireylerde doğrudan mizah duygusu yaratarak
onların alaylı bir biçimde gülmelerine neden olduğunu belirtmektedir. Benzer
bir araştırma (Taşkıran, 2011:8) yakın bir geçmişe kadar mizah ve gülmenin
“insanın şeytanca tabiatını” yansıttığı düşüncesinin egemen olduğunu;
Aristo’nun gülmeyi, ahlakı, sanatı ve dini alçaltıcı, medeni insanların çekinmesi
gereken bir davranış türü olarak tanımladığını belirtmiştir. Mizahın olumlu ya
da olumsuz bir şekilde kullanımı, bireyin doğası ve başkalarının doğasına
olumlu ya da olumsuz katkılarda bulunmaktadır. Birey mizahı kendisine ya da
başkalarına yönelik olumlu amaçlarla kullandığında, bireylerarası olumlu ilişki,
kendini geliştiren, zorluklarla baş edebilen, öznel iyi oluş düzeyi olumlu bir
şekilde kişiliğe katkı sağlamaktadır. Bunun yanında mizah, öz saygıya zarar
veren, kaygı ve depresyon düzeyini arttıran, iyi oluş düzeylerini olumsuz bir
şekilde etkileyebilecektir (Özbay ve diğ, 2012:327).
Mizah uyarılma, sorun çözme ve sonuç olmak üzere üç evreden
oluşmaktadır. Uyarılma evresinde dinleyici, mizahi bir işaret alır. Bir işitsel ya
da görsel mizah uyarımı olduğunda, birbirine uymayan bilgileri anlamak, sorun
çözme evresini oluşturur. Sorun çözmenin ardından uyuşmazlıklar,
sonuçlandırılır. Çözümle beraber gülümseme ve gülmenin çeşitli şekilleri ortaya
çıkar (Yardımcı, 2010:2).
Mizahı anlamaya yönelik olarak ortaya konan her bir tanım, mizahın bir
yönünü ele almıştır. Bireysel farklılığa ışık tutacak ve mizahı bütün yönleriyle
açıklayabilecek ortak bir payda bulunmamaktadır. Bu belirsizliğin benzer bir
şekilde “mizah kuramları” ve “mizah sınıflaması” için de geçerli olduğu
söylenebilir. Bu durumun temel nedenini bir araştırma (Güngör ve İlhan,
2008:98) mizahı bilişsel, duygusal, davranışsal, fiziksel ve sosyal açıdan
oldukça karmaşık bir olgu olmasıyla ilişkilendirerek açıklamıştır. Bu anlamda
Page 6
Hakan Kara
[706]
mizah kuram ve sınıflandırılmasına yönelik tartışmalara izleyen kısımda yer
verilmiş, araştırmanın kuramsal temelleri oluşturulmuştur.
Mizah Kuramları
Bu kuramlardan bazılarının gülme eylemini açıklamakta yeterli olup
olmadığı konusundaki tartışmaların sürmesine karşın, aslında kuramların gülme
eylemine bir bakış açısı kazandırmaları bakımından önemi büyüktür.
Yazınbilimde genel mizah kuramlarının uyumsuzluk, üstünlük ve rahatlama
kuramı olmak üzere üçe ayrıldığı (Yaşar, 2010:50-51) görülmektedir.
Uyumsuzluk Kuramı
Uyumsuzluk Kuramı, insanların deneyim ve beklentilerinden hareketle
açıklanabilmektedir. Buna göre insanlar beklenmedik, akıl dışı ve uygun
düşmeyen durumlar karşısında tepkide bulunmaktadır. Uyumsuzluk
Kuramı’nda gülme eyleminin gerçekleşebilmesi birbirine uymayan iki durum ya
da nesne olmasına ve beklenmeyen bir durumun yaşanması ya da beklenmeyen
bir nesnenin ortaya çıkmasına bağlıdır. Ancak insanların aynı durumla ya da
nesneyle karşılaştıklarında aynı tepkide bulunmayacaklarını da belirtmek
gerekir. Şöyle ki, bir bireyin neleri komik bulup bulmayacağı, ne tür fıkralara
gülüp gülmeyeceği, o bireyin içinde bulunduğu topluma, kültürel yapıya, eğitim
düzeyine, yaşına, sosyal konumuna ve diğer taraftan cinsiyetine göre de
değişebilmektedir (Yaşar, 2010:51).
Üstünlük Kuramı
En eski ve en yaygın gülme kuramlarından olan Üstünlük Kuramı,
gülmenin bir kişinin diğer insanlar üzerindeki üstünlük duygusunun bir ifadesi
olduğunu açıklamaktadır. Üstünlük Kuramı’nın temellerini, diğer insanlar ve
olaylar üzerindeki zafer kazanma duygusundan kaynaklanan gülme ve mizah
kavramları oluşturmaktadır. Üstünlük Kuramı’nın ilkesine göre, diğerlerinin
tuhaf hareketlerine gülme, dalga geçme ve taklit etme davranışları mizahi
davranışlarının merkezinde yer almaktadır. Bu kurama göre; mizah ve gülmenin
doğası olarak, zaferdeki mutluluk, rakibini geçmesinde yaşadığı haz, başkasına
dezavantaj sağlamaktaki sevinç, başkalarının çirkinliği ve tuhaf hareketlerinden
kaynaklanan eğlence vurgulanmıştır. Bu kuram, mizah duygusunun hikâyedeki
kahramanın yerine konularak yaşanabileceğini (Kahraman, 2008:22-23) ileri
sürmektedir.
Page 7
Yöneticilerin Mizah Tarzlarının Uygulamadaki Durumunun Kuramsal ve Uygulamalı
Olarak Açıklanması
[707]
Rahatlama Kuramı
Rahatlama Kuramı’nda gülme, herhangi bir nedenle insanın içinde
biriken sinirsel enerjinin boşaltılması sonucu oluşur. Gülme yoluyla gereksiz
enerjiden kurtulan insan rahatlamaktadır (Koçer ve diğ., 2012:83). Gülerek
rahatlama, kişinin gülme öncesinde birikmiş olan sinirsel enerjisinin açığa
çıkması olarak kabul edilmektedir. Yasaklar, insanda yasaklanan şeyi yapma
arzusunun artmasına yol açmaktadır. Bu hedefine ulaşmamış arzu, kendisini
açığa çıkarılmamış sinirsel enerji olarak gösterebilir. Gülmeye yol açan birçok
yasak, cinsellik ve şiddete karşı koyulan toplumsal yasaklardır (Yerlikaya,
2009:22-23). Rahatlama Kuramı, sıkıntıdan, stresten kurtulmaya ve rahatlamaya
ağırlık vermiştir (Aslan, 2006:29).
Mizahın İşlevleri
Mizahın kendine özgü sosyolojik, psikolojik, eğlence ve iletişim gibi bazı
işlevleri ve bu işlevlere özgü bazı sonuçları da bulunmaktadır (Yardımcı,
2010:16-21). Bu işlevlerin neler olduğu ve ilgili sonuçları izleyen kısımda
belirtilmiştir.
Sosyolojik İşlevi
Sosyolojik İşlevi’ne bakıldığında, mizahın bireysel ve toplumsal olarak
ne kadar önemli olduğu görülür. Mizah, bireylere kendi deneyimlerini rahat bir
atmosfer içinde sunma olanağı vermektedir. Mizah, yönetici ve astları arasında
uygun bir örgütsel iklim içerinde etkileşim olmasını ve rahatlamayı sağlar.
Bunlardan başka mizahın işlevleri arasında sıkıntılı dönemlerde sorunların
çözülerek uzlaşma ortamının oluşturulması, güçlü arkadaş bağlarının kurulması,
bireylerarası ilişkilere samimiyet, doğruluk, nezaket, saygı sağlaması,
yöneticiler ve astlar arası iletişimsizliği ortadan kaldırması vb. sayılabilir.
Psikolojik İşlevi
Gülme başladığı zaman endokrin sistemi uyarılır ve kandaki endorfin
üretimi artar. Bu zaman sürecinde çeşitli hormonlar salgılanmaktadır. Bu
hormonlardan bazılarının ağrı kesici etkisi vardır. Gülmenin etkisiyle bireyde
bir rahatlama başlar. Beynin duygu ve yaratıcılığı denetleyen sağ yarım küresi
aktifleşir. Vücut ısısı ve acı algısı düşer, hormon üretimi başlar, bağışıklık
sistemi aktif hale gelir. Mizah öfke ve korku gibi iki olumsuz duygunun
Page 8
Hakan Kara
[708]
üstesinden gelerek azaltabilir. Mizah, bireyin sorunlarını çözmez, ancak
sorunların dağıtılmasında önemli rol oynar. Mizaha bir öfke denetimi açısından
bakıldığında mizaha gönderme yapan araştırmaların da (Özkamalı ve Buğa,
2010:51) bulunduğu görülmektedir.
Eğlence İşlevi
Mizah bireyin ruhsal olduğu kadar fizyolojik olarak da rahatlamasını
sağlayan temel gereksinimlerinden biridir. Öte yandan diğer temel
gereksinimler ile de iç içedir. Yöneticiler astları ile mizahı paylaştığında ait
olma; astların yönetime karşı olan isteklerini ya da eleştirilerini dile getirirken
bir güce sahip olma; düşüncelerini karşısındakini kırmadan aktarma, özgürce
konuşabilme ve insanlara hoşça vakit geçirme vb. gereksinimleri kısmen de olsa
karşıladığı söylenebilir.
İletişim İşlevi
Mizah, insan ilişkilerinin olduğu her yerde vardır. Sosyal yaşamın
hayranlık uyandıran ve geniş ölçüde hatırlanan bir parçasıdır. Bireysel ilişkilerin
her evresinde ve ilişkilerin geliştirilmesinde mizah önemlidir. Mizahı, iletişimin
olumlu yönde ilerlemesine katkıda bulunan temel faktörlerden biri olarak
açıklamak doğru olacaktır. Mizah, bireylerarası iletişime yardımcı olduğu
kadar, yaşam kalitesinin yükseltilmesine de yardımcı olmaktadır. Öte yandan
mizahın farklı bakış açılarının bütünleştirilmesi, bireyler arasındaki ilişkilerin
geliştirilmesi, iletişim uzaklıklarının kaldırılması ve yakınlaşması, ortak
duyguların ifade edilmesi, dostlukların pekiştirilmesi, ortam gerginliğinin
azaltılması ve bireylerin birbirlerine daha yakın olmaları vb. işlevsel sonuçları
bulunabilir.
Yöneticilerin Mizah Tarzlarının Araştırılması
Mizah Tarzları Ölçeği
Mizah Tarzları Ölçeği, Martin ve Puhlik-Doris tarafından dört farklı
mizah tarzını ölçmek amacıyla 60 madde olarak geliştirilmiş, daha sonra Martin
ve arkadaşları tarafından 32 maddeye indirilmiştir. Mizah Tarzları Ölçeği,
Türkçe’ye Yerlikaya (2003) tarafından uyarlanmıştır. Ölçek, orijinalinde olduğu
gibi 32 maddeden oluşmaktadır ve dört farklı mizah tarzını ölçmektedir. 1, 7, 9,
15, 16, 17, 22, 23, 25, 29 ve 31 numaralı maddeler ters puanlanmaktadır
Page 9
Yöneticilerin Mizah Tarzlarının Uygulamadaki Durumunun Kuramsal ve Uygulamalı
Olarak Açıklanması
[709]
(Yerlikaya, 2003:87-88; Tümkaya ve diğ., 2008:5; Özdemir ve diğ., 2011:415;
Bacanlı ve diğ, 2012:14).
Bu alt ölçekler; ikisi uyumlu ve ikisi uyumsuz mizah olmak üzere
Kendini Geliştirici Mizah, Katılımcı Mizah, Kendini Yıkıcı Mizah ve Saldırgan
Mizahtır (Yerlikaya, 2003:87-88; Tümkaya, 2011:159; Özbay ve diğ.,
2012:330; Öner, 2012:41). Ölçek 7’li Likert tipinde ve 1 (kesinlikle
katılmıyorum) ile 7 (tamamıyla katılıyorum) arasında puanlanmaktadır. Ölçeğin
iç tutarlık (Cronbach Alfa) katsayısı sırasıyla; Kendini Geliştirici Mizah için
0.78, Katılımcı Mizah için 0.74, Kendini Yıkıcı Mizah için 0.67 ve Saldırgan
Mizah için ise 0.69 olarak bulunmuştur. Diğer taraftan, ölçeğin test-tekrar test
korelasyon katsayıları ise sırasıyla, Kendini Geliştirici Mizah için 0.82,
Katılımcı Mizah için 0.88, Kendini Yıkıcı Mizah için .85 ve Saldırgan Mizah
için 0.85 olarak bulunmuştur (Tümkaya ve diğ., 2008:5; Özdemir ve diğ.,
2011:415; Bacanlı ve diğ, 2012:14). Bu araştırmada ise ölçeğin iç tutarlılık
(Cronbach Alfa) 32 madde için katsayısı ,710 olarak bulunmuştur.
Araştırmanın Sınırlılıkları
Araştırmanın yapıldığı il ve denek sayısı ile sınırlı kalması başlıca
sınırlılıklar arasında bulunmaktadır. Ayrıca kullanılan ölçeğin belirlediği kadar
sonuçlara ulaşmış olmak diğer bir sınırlılıktır. Öte yandan mizah ve içeriği
toplum kültürünün izin verdiği oranda yapılabilmektedir. Bundan dolayı
kültürlerin değişebilir olması göz ardı edilmediğinde, verilerin sadece
araştırmanın yapıldığı zaman diliminde geçerli olan kültür ile sınırlı kalması
diğer bir sınırlılıktır. Bir diğer sınırlılık ise deneklerin sorgulanan yargıları ne
derece anlayıp anlamadığı ile ilgilidir. Deneklerin yargıları değerlendirirken
gösterdikleri ilginin de bir diğer sınırlılığı oluşturduğu söylenebilir.
Araştırma Bulguları
Farklı sektörlerde (sanayi, hizmet ve ticaret) çalışan ve ankete gönüllü
olarak katılan 123 yönetici (üst, orta ve alt) üzerinden elde olunan demografik
özelliklere yönelik frekans ve yüzdelik dilimler izleyen tabloda gösterilmiştir.
Page 10
Hakan Kara
[710]
Tablo 1-Demografik Değişkenler Veri Seti
Demografik Değişkenler N %
Cinsiyet
Erkek
Bayan
99
24
80,5
19,5
Yönetim Basamakları
Üst
Orta
Alt
51
61
11
41,5
49,6
8,9
Eğitim
Lise
Lisans
Yüksek Lisans
33
72
18
26,8
58,5
14,6
Yaş
20-25
26-30
31-35
36-40
40-+
14
31
30
19
29
11,4
25,2
24,4
15,4
23,6
Denekler üzerinden elde olunan demografik değişkenlerin frekans ve
yüzdelik dilimleri incelendiğinde 99 deneğin (%80,5) erkek, 24 deneğin ise
(%19,5) bayan olduğu görülmektedir. Öte yandan 51 denek (%41,5) üst, 61
denek (%49,6) orta ve 11 denek (%9,9) ise alt yönetim basamaklarında
yöneticilik eylemlerini yerine getirdiklerini belirtmişlerdir. Araştırmaya katılan
deneklerin eğitimleri içerisinde en yüksek dilime sahip olan 72 denek (%58,5)
lisans eğitimi aldıklarını ve deneklerin yanıtlara göre 33 denek (%26,8) lise ve
18 denek de (%14,6) yüksek lisans eğitimine sahip olduklarını belirtmişlerdir.
Ayrıca deneklerin sorgulanan yaş grupları içerisinde en yüksek grubun 26-30
(%25,2) yaş dilimi oluşturmuştur.
Mizah Tarzlarının Kuramsal ve Uygulamalı Olarak Açıklanması
Mizah, sosyal ortamlarda bireysel ifade tarzı olarak, bireyin kendisinden
ya da diğerlerinden kaynaklanabilir. Yazınbilim incelendiğinde mizah
tarzlarının “kendini geliştirici”, “katılımcı”, “kendini yıkıcı” ve “saldırgan”
mizah olarak ele alındığı görülmektedir (Traş ve diğ., 2011:718). Mizah
konusunda araştırma yapanlar, mizahın güçlü ve olumlu gücünü kullanmak ve
daha iyi anlamak için konu üzerinde daha ciddi çalışmaya gereksinim olduğunu
Page 11
Yöneticilerin Mizah Tarzlarının Uygulamadaki Durumunun Kuramsal ve Uygulamalı
Olarak Açıklanması
[711]
düşünmektedirler. (Recepoğlu, 2008:76). Bir araştırma da (Kantos, 2011:137)
mizah anlayışını yöneticilik özellikleri arasında göstermiştir.
Bu araştırmada dört farklı mizah tarzı “uyumlu” ve “uyumsuz” mizah
sınıflaması ile ikili bir ayrım altında incelenmiştir. Her bir sınıflama içerisinde
yer alan mizah tarzlarına yönelik olarak uygulamadan elde olunan veriler
frekans ve yüzdelik dilim analizine tabi tutularak veri seti haline
dönüştürülmüştür. Yine izleyen kısımda elde olunan sonuçlar, mizahın kuramsal
açıklamaları ile desteklenmiştir.
Uyumlu Mizahlar: Kendini Geliştirici ve Katılımcı Mizah
Uyumlu mizahlar sınıflamasında “kendini geliştirici” ve “katılımcı”
mizahlar olmak üzere iki tür mizah yer almaktadır.
Kendini Geliştirici Mizah
“Kendini geliştirici mizah”, mizahın bireysel ya da iç ruhsal yönlerini
kapsamaktadır. Bireyin, diğer insanların gereksinimlerini de dikkate alarak,
stresle başa çıkmada, sorunlar üzerindeki bakış açısını değiştirmede ya da
olumsuz duygularını azaltmada kullandığı mizah türünü ifade etmektedir. Bu
kullanım biçiminde, mizahın birey tarafından kişisel olarak algılanması
yeterlidir. Mizahın bu şekilde kullanımı, yaşam karşısında genel olarak mizahi
bir bakış açısına sahip olmayı, yaşamdaki uyuşmazlıklar karşısında sıklıkla
eğlenme eğilimini, stres ve olumsuz durumlar karşısında bile mizahi bakış
açısını korumayı içermektedir (Yerlikaya, 2007:16-18; Güngör ve İlhan,
2008:98; Atılgan, 2009:88-89; Erözkan, 2009:58, Yerlikaya, 2009:28-33;
Altınkurt ve Yılmaz, 2011:2-3; Yılmaz, 2011:32-33).
Araştırmaya katılan 123 deneğin “kendini geliştirici mizah” tarzına
yönelik olarak likert tipli ölçek eksenli verdiği yanıtların frekans ve yüzdelik
dağılımları izleyen tabloda veri seti olarak verilmiştir.
Tablo 2-Kendini Geliştirici Mizah Veri Seti
1 2 3 4 5 6 7
N
%
N
%
N
%
N
%
N
%
N
%
N
%
2-Moralim bozuk olduğunda
genellikle kendimi mizahla
neşelendirebilirim.
8
6,5
18
14,6
25
20,3
11
8,9
23
18,7
27
22,0
11
8,9
6-Tek başıma bile olsam 2 19 21 21 21 29 10
Page 12
Hakan Kara
[712]
çoğunlukla yaşamın
gariplikleriyle eğlenirim.
1,6 15,4 17,1 17,1 17,1 23,6 8,1
10-Üzgün ya da umutsuzsam,
kendimi daha iyi hissetmek
için genellikle o durumla
ilgili gülünç bir şeyler
düşünmeye çalışırım.
11
8,9
24
19,5
14
11,4
17
13,8
31
25,2
18
14,6
8
6,5
14-Yaşama karşı takındığım
mizahi bakış acısı, benim
olaylar karşısında aşırı
derecede üzülmemi ya da
kederlenmemi önler.
7
5,7
22
17,9
8
6,5
18
14,6
24
19,5
31
25,2
13
10,6
18-Tek başımaysam ve
mutsuzsam, kendimi
neşelendirecek gülünç şeyler
düşünmeye çalışırım.
11
8,9
20
16,3
12
9,8
13
10,6
35
28,5
24
19,5
8
6,5
22-Kederli ya da üzgünsem
genellikle mizahi bakış açımı
kaybederim.
11
8,9
27
22,0
18
4,6
13
10,6
22
17,9
18
14,6
14
11,4
26-Tecrübelerime göre bir
durumun eğlendirici yanlarını
düşünmek, sorunlarla başa
çıkmada çoğunlukla etkili bir
yoldur.
3
2,4
10
8,1
10
8,1
19
15,4
26
21,1
37
30,1
18
14,6
30-Neşelenmek için
başkalarıyla birlikte olmam
gerekmez, genellikle tek
başımayken bile gülecek
şeyler bulabilirim.
11
8,9
19
15,4
19
15,4
12
9,8
24
19,5
25
20,3
13
10,6
1-Kesinlikle katılmıyorum, 7-Tamamıyla katılıyorum
“Kendini geliştirici mizah” için deneklerin verdiği yanıtların ölçek
üzerinden değerlendirilmesi yapıldığında ilk üç en yüksek dilime sahip
ifadelerin; 30,1 yüzdelik dilim ile “katılıyorum” kısmını kodladıkları
“Tecrübelerime göre bir durumun eğlendirici yanlarını düşünmek, sorunlarla
başa çıkmada çoğunlukla etkili bir yoldur”, 28,5 yüzdelik dilim “biraz
katılıyorum” kodu ile “Tek başımaysam ve mutsuzsam, kendimi
neşelendirecek gülünç şeyler düşünmeye çalışırım” ve 25,2 yüzdelik dilim ile
“katılıyorum” kodlaması yapılan “Yaşama karşı takındığım mizahi bakış acısı,
Page 13
Yöneticilerin Mizah Tarzlarının Uygulamadaki Durumunun Kuramsal ve Uygulamalı
Olarak Açıklanması
[713]
benim olaylar karşısında aşırı derecede üzülmemi ya da kederlenmemi önler”
ifadeleri yer almaktadır. Ters olarak kodlanan “Kederli ya da üzgünsem
genellikle mizahi bakış açımı kaybederim” ifadesi gözden geçirildiğinde
“katılmıyorum” kodlamasıyla 22.0 yüzdelik dilim içinde yer alması diğer
ifadelerinin yönünü desteklediği görülebilir. “Kendini geliştirici mizah” tarzına
yönelik olarak verilen yanıtların kuramsal açıklama ile örtüştüğü söylenebilir.
Şöyle ki en yüksek yüzdelik dilime sahip olan 26. maddenin ifadesi tekrar
gözden geçirildiğinde; ilgili mizahın kuramsal açıklaması olan, “Stresle başa
çıkmada, sorunlar üzerindeki bakış açısını değiştirmede ya da olumsuz
duygularını azaltmada kullanılması” ifadesi ile aynı yöndedir.
Katılımcı Mizah
Uyumlu sınıflandırma içindeki ikinci tarz, “katılımcı mizah”tır. Bireyin
kendi gereksinimlerini göz ardı etmeksizin başkaları ile olan ilişkileri üzerine
odaklanmaktadır. Bu tarz, mizahın, birey tarafından bireylerarası ilişki ve
etkileşimlerini geliştirmek için ne kendisine ne de diğerlerine zarar vermeyecek
bir biçimde kullanılmasını ifade etmektedir. Katılımcı mizah tarzına sahip olan
bireyler, komik şeyler söylemeye, başkalarını eğlendirmek için espriler
yapmaya, ilişkileri kolaylaştırmaya ve bireylerarası gerilimleri azaltmaya
eğilimlidirler. Bununla birlikte başkalarını rahatlatmak için, kendileri hakkında
da komik şeyler söyleme ve kendilerini çok fazla ciddiye almama gibi
alışkanlıklara sahiptirler (Yerlikaya, 2007:16-18; Güngör ve İlhan, 2008:98;
Atılgan, 2009:88-89; Erözkan, 2009:58, Yerlikaya, 2009:28-33; Altınkurt ve
Yılmaz, 2011:2-3; Yılmaz, 2011:32-33).
Araştırmaya katılan 123 deneğin “katılımcı mizah” tarzına yönelik olarak
likert tipli ölçek eksenli verdiği yanıtların frekans ve yüzdelik dağılımları
izleyen tabloda veri seti olarak verilmiştir.
Tablo 3-Katılımcı Mizah Veri Seti
1 2 3 4 5 6 7
N
%
N
%
N
%
N
%
N
%
N
%
N
%
1-Genellikle çok fazla gülmem
ya da başkalarıyla şakalaşmam.
32
26,0
21
7,1
16
3,0
1
,8
18
4,6
30
4,4
5
1,1
5-İnsanları güldürmek için çok
fazla uğraşmam gerekmez,
2
1,6
22
17,9
19
15,4
16
13,0
29
23,6
25
20,3
10
8,1
Page 14
Hakan Kara
[714]
doğuştan esprili bir insan
gibiyimdir.
9-Başımdan geçen komik
şeyleri anlatarak insanları pek
güldürmem.
7
5,7
42
34,1
18
14,6
13
10,6
10
8,1
12
9,8
21
17,1
13-Yakın arkadaşlarımla çok sık
şakalaşır ve gülerim.
3
2,4
11
8,9
10
8,1
4
3,3
20
16,3
44
35,8
31
25,2
17-Genellikle fıkra anlatmaktan
ve insanları eğlendirmekten
hoşlanmam.
3
2,4
28
22,8
21
17,1
14
11,4
22
17,9
15
12,2
20
16,3
21-İnsanları güldürmekten
hoşlanırım.
3
2,4
5
4,1
8
6,5
4
3,3
33
26,8
44
35,8
26
21,1
25-Arkadaşlarımla çok sık
şakalaşmam.
6
4,9
36
29,3
19
15,4
8
6,5
17
13,8
21
17,1
16
13,0
29-Başkalarıyla birlikteyken
genellikle aklıma söyleyecek
esprili şeyler gelmez.
5
4,1
43
35,0
20
16,3
12
9,8
10
8,1
11
8,9
22
17,9
1-Kesinlikle katılmıyorum, 7-Tamamıyla katılıyorum
“Katılımcı mizah” için deneklerin verdiği yanıtların ölçek üzerinden
değerlendirilmesi yapıldığında ilk üç en yüksek dilim içerisinde 35,8 yüzdelik
dilim ile “Yakın arkadaşlarımla çok sık şakalaşır ve gülerim” ve “İnsanları
güldürmekten hoşlanırım”, “katılıyorum” kodlamasıyla ilk iki sırada yer
aldıkları görülmektedir. Aynı yüzdelik dilime sahip olan ve ters kodlanan 29.
madde “Başkalarıyla birlikteyken genellikle aklıma söyleyecek esprili şeyler
gelmez” ifadesinin de aynı doğrultuda yoğunlaştığı tablodan izlenebilmektedir.
Öte yandan ters kodlanan 9, 17 ve 25. maddelerin de ters kodlanmaları sonucu
diğer ilk üç en yüksek ifadeler ile anlam olarak örtüştüğü de söylenebilir.
“Katılımcı mizah” tarzına yönelik olarak verilen yanıtların kuramsal açıklama
ile örtüştüğü söylenebilir. Şöyle ki en yüksek yüzdelik dilime sahip olan 13 ve
21. maddelerin ifadesi tekrar gözden geçirildiğinde; ilgili mizahın kuramsal
açıklaması olan, “Katılımcı mizah tarzına sahip olan bireyler, komik şeyler
söylemeye, başkalarını eğlendirmek için espriler yapmaya, ilişkileri
kolaylaştırmaya ve bireylerarası gerilimleri azaltmaya eğilimlidirler” ifadesi
ile aynı yöndedir.
Page 15
Yöneticilerin Mizah Tarzlarının Uygulamadaki Durumunun Kuramsal ve Uygulamalı
Olarak Açıklanması
[715]
Uyumsuz Mizahlar: Kendini Yıkıcı ve Saldırgan Mizah
Uyumsuz mizahlar sınıflamasında “kendini yıkıcı” ve “saldırgan”
mizahlar olmak üzere iki tür mizah yer almaktadır.
Kendini Yıkıcı Mizah
“Kendini yıkıcı mizah”, uyumsuz sınıflama içinde bulunan tarzdır.
Bireyin mizahı, kendi gereksinimlerini dikkate almaksızın kullanmasını ifade
eder. Bu tarz mizah, bireyin başkalarını güldürmek ve onlarla arasındaki
ilişkileri güçlendirmek için kendisini sürekli olarak mizahi bir yolla kötülemesi,
yermesi gibi davranışları kapsar. Bireyin aslında üzgünken kendi gerçek
duygularını inkar edip mutluymuş gibi davranması da, bu tarz mizaha
girmektedir. Bu bireyin kendisini aşırı derecede yerdiği mizah tarzını, onay
kazanmanın ya da kendisini sevdirmenin bir yolu olarak kendi aleyhine komik
şeyler söyleyerek ya da yaparak başkalarını eğlendirmeye çalışmasını,
başkalarının mizahının maskarası olmayı kabul etmesini, küçük düşürüldüğünde
ya da kendisiyle dalga geçildiğinde bile diğerleri ile birlikte gülmesini
içermektedir (Yerlikaya, 2007:16-18; Güngör ve İlhan, 2008:98; Atılgan,
2009:88-89; Erözkan, 2009:58, Yerlikaya, 2009:28-33; Altınkurt ve Yılmaz,
2011:2-3; Yılmaz, 2011:32-33).
Araştırmaya katılan 123 deneğin “kendini yıkıcı mizah” tarzına yönelik
olarak likert tipi ölçek eksenli verdiği yanıtların frekans ve yüzdelik dağılımları
izleyen tabloda verilmiştir.
Tablo 4-Kendini Yıkıcı Mizah Veri Seti
1 2 3 4 5 6 7
N
%
N
%
N
%
N
%
N
%
N
%
N
%
4-İnsanların benimle dalga
geçmelerine ya da bana
gülmelerine fazla izin
veriyorum.
32
26,0
36
29,3
20
16,3
6
4,9
17
13,8
7
5,7
5
4,1
8-Kendimi yermem ailemi ya
da arkadaşlarımı güldürüyorsa
eğer, çoğunlukla bu işi
kendimden geçerek yaparım
14
11,4
31
25,2
20
16,3
14
11,4
22
17,9
18
14,6
4
3,3
12-Çoğunlukla kendi
güçsüzlüklerimin, gaflarım ya
28
22,8
36
29,3
19
15,4
13
10,6
11
8,9
10
8,1
6
4,9
Page 16
Hakan Kara
[716]
da hatalarımla ilgili gülünç
şeylerden söz ederek, insanların
beni daha çok sevmesini ya da
kabul etmesini sağlamaya
çalışırım
16-Çoğunlukla kendi kendimi
kötüleyen ya da alaya alan
espriler yapmam.
10
8,1
41
33,3
11
8,9
4
3,3
14
11,4
12
9,8
31
25,2
20-Espriler yaparken ya da
komik olmaya çalışırken
çoğunlukla kendimi gereğinden
fazla eleştiririm.
16
13,0
25
20,3
20
16,3
26
21,1
22
17,9
11
8,9
3
2,4
24-Arkadaşlarımla ya da
ailemle birlikteyken çoğunlukla
hakkında espri yapılan ya da
dalga geçilen kişi ben olurum
35
28,5
42
34,1
18
14,6
8
6,5
10
8,1
5
4,1
5
4,1
28-Sorunlarım varsa ya da
üzgünsem, çoğunlukla gerçek
duygularımı, en yakın
arkadaşlarım bile anlamasın
diye, espriler yaparak gizlerim.
16
13,0
20
16,3
21
17,1
21
17,1
21
17,1
14
11,4
10
8,1
32-Başkalarının bana gülmesine
izin vermek; benim, ailemi ve
arkadaşlarımı neşelendirme
tarzımdır.
28
22,8
30
24,4
17
13,8
15
12,2
14
11,4
10
8,1
9
7,3
1-Kesinlikle katılmıyorum, 7-Tamamıyla katılıyorum
“Kendini yıkıcı mizah” için deneklerin verdiği yanıtların ölçek üzerinden
değerlendirilmesi yapıldığında ilk üç en yüksek dilime sahip ifadelerin; 34,1
yüzdelik dilim ile “katılmıyorum” kısmını kodladıkları “Arkadaşlarımla ya da
ailemle birlikteyken çoğunlukla hakkında espri yapılan ya da dalga geçilen
kişi ben olurum”, 33,3 yüzdelik dilim “katılmıyorum” kodu ile ters olarak
kodlanan “Çoğunlukla kendi kendimi kötüleyen ya da alaya alan espriler
yapmam.” ve 29,3 yüzdelik dilim ile “katılmıyorum” kodlaması yapılan
“İnsanların benimle dalga geçmelerine ya da bana gülmelerine fazla izin
veriyorum” ve “Çoğunlukla kendi güçsüzlüklerimin, gaflarım ya da
hatalarımla ilgili gülünç şeylerden söz ederek, insanların beni daha çok
sevmesini ya da kabul etmesini sağlamaya çalışırım” ifadeleri yer almaktadır.
Page 17
Yöneticilerin Mizah Tarzlarının Uygulamadaki Durumunun Kuramsal ve Uygulamalı
Olarak Açıklanması
[717]
“Kendini yıkıcı mizah” tarzına yönelik olarak verilen yanıtların kuramsal
açıklama ile örtüştüğü söylenebilir. Şöyle ki en yüksek yüzdelik dilime sahip
olan 24. maddelerin ifadesi tekrar gözden geçirildiğinde; ilgili mizahın
kuramsal açıklaması olan, “Bireyin başkalarını güldürmek ve onlarla
arasındaki ilişkileri güçlendirmek için kendisini sürekli olarak mizahi bir
yolla kötülemesi, yermesi gibi davranışları kapsar” ifadesi ile aynı yöndedir.
Bu durum yıkıcı özelliği olabilecek mizah tarzından kaçınıldığının ya da
yapılmadığının göstergesi olarak da değerlendirilebilir.
Saldırgan Mizah
Uyumsuz sınıflandırmada diğer bir mizah tarzı, “saldırgan mizah’tır.
Bireyin mizahı yalnızca kendi üstünlük ve haz duyguları ile ilgili olarak, kendi
gereksinimlerini karşılamak amacıyla başkaları hakkında sosyal olarak uygun
olmayan bir biçimde kullanmasıdır. Bu tarz mizahın aşağılama, alay etme, dalga
geçme, yerme ya da küçük düşürme amacıyla kullanılmasını içermektedir.
Mizahın, dalga geçme tehdidi ile diğerlerinin davranışını kendi amacına uygun
biçimde yönetmek için kullanılması da bu tarzın bir diğer özelliğidir. Genel
olarak, mizahı başkaları üzerindeki potansiyel olumsuz etkilerini dikkate
almaksızın kullanmayla ilişkilidir. Bireyin söylemekten kendini alamadığı,
başkalarını incitecek ya da kendisinden uzaklaştıracak, takıntılı ve tekrarlanan
mizah ifadelerini içermektedir (Yerlikaya, 2007:16-18; Güngör ve İlhan,
2008:98; Atılgan, 2009:88-89; Erözkan, 2009:58, Yerlikaya, 2009:28-33;
Altınkurt ve Yılmaz, 2011:2-3; Yılmaz, 2011:32-33).
Tablo 4-Saldırgan Mizah Veri Seti
1 2 3 4 5 6 7
N
%
N
%
N
%
N
%
N
%
N
%
N
%
3-Birisi hata yaptığında çoğunlukla
onunla bu konuda dalga geçerim.
57
46,3
36
29,3
11
8,9
3
2,4
7
5,7
2
1,6
7
5,7
7-İnsanlar asla benim mizah
anlayışım yüzünden gücenmez ya
da incinmezler.
16
13,0
8
6,5
21
17,1
20
16,3
7
5,7
49
39,8
2
1,6
11-Espri yaparken ya da komik bir
şey söylerken genellikle
karşımdakilerin bunu nasıl
kaldıracağını pek önemsemem.
39
31,7
42
34,1
18
14,6
3
2,4
4
3,3,
12
9,8
5
4,1,
15-İnsanların, mizahi başkalarını 14 36 8 3 5 7 50
Page 18
Hakan Kara
[718]
eleştirmek ya da aşağılamak için
kullanmalarından hoşlanmam.
11,4 29,3 6,5 2,4 4,1 5,7 40,7
19-Bazen öyle komik şeyler gelir ki
aklıma, bunlar insanları
incitebilecek, yakışık almaz şeyler
olsa bile, kendimi tutamam
söylerim
38
30,9
39
31,7
13
10,6
7
5,7
11
8,9
9
7,3
6
4,9
23-Bütün arkadaşlarım bunu
yapıyor olsa bile, bir başkasıyla
alay edip ona gülerlerken asla
onlara eşlik etmem.
15
12,2
29
23,6
9
7,3
7
5,7
10
8,1
15
12,2
38
30,9
27-Birinden hoşlanmasam
çoğunlukla onu küçük düşürmek
için hakkında espri yapar ya da alay
ederim.
66
53,7
33
26,8
8
6,5
5
4,1
6
4,9
3
2,4
2
1,6
31-Bir şey bana gerçekten komik
gelse bile, birini gücendirecekse
eğer, buna gülmem ya da bununla
ilgili espri yapmam
36
29,3
12
9,8
10
8,1
8
6,5
4
3,3
41
33,3
12
9,8
1-Kesinlikle katılmıyorum, 7-Tamamıyla katılıyorum
“Saldırgan mizah” için deneklerin verdiği yanıtların ölçek üzerinden
değerlendirilmesi yapıldığında ilk üç en yüksek dilime sahip ifadelerin; 53,7
yüzdelik dilim ile “kesinlikle katılmıyorum” kısmını kodladıkları “Birinden
hoşlanmasam çoğunlukla onu küçük düşürmek için hakkında espri yapar ya
da alay ederim”, 46,3 yüzdelik dilim “tamamıyla katılmıyorum” kısmı ve ters
olarak kodlanan 40,7 yüzdelik dilimi oluşturan “İnsanların, mizahı başkalarını
eleştirmek ya da aşağılamak için kullanmalarından hoşlanmam” ifadeleri yer
almaktadır. “Saldırgan mizah” tarzına yönelik olarak verilen yanıtların
kuramsal açıklama ile örtüştüğü söylenebilir. Şöyle ki en yüksek yüzdelik
dilime sahip olan 27. maddenin ifadesi tekrar gözden geçirildiğinde; ilgili
mizahın kuramsal açıklaması olan, “Bireyin mizahı yalnızca kendi üstünlük ve
haz duyguları ile ilgili olarak, kendi gereksinimlerini karşılamak amacıyla
başkaları hakkında sosyal olarak uygun olmayan bir biçimde kullanmasıdır”
ifadesi ile aynı yöndedir. Bu durum karşı tarafın küçük duruma düşmesi,
kendisiyle alay edilmesi, aşağılanması vb. durumlar ile karşı karşıya
kalabileceği öngörüldüğünde, bu tür mizah tarzından kaçınıldığı düşünülebilir.
Page 19
Yöneticilerin Mizah Tarzlarının Uygulamadaki Durumunun Kuramsal ve Uygulamalı
Olarak Açıklanması
[719]
Sonuç ve Tartışma
İlk iki mizah türünü oluşturan ve “uyumlu mizah” sınıflaması içerisinde
bulunan “kendini geliştirici mizah” ve “katılımcı mizah” araştırma kapsamı
içerisinde bulunan deneklerin en çok benimsedikleri mizah tarzı; buna karşın ise
“uyumsuz mizah” sınıflaması içerisinde bulunan “kendini yıkıcı mizah” ve
“saldırgan mizah” araştırma kapsamı içerisinde bulunan deneklerin
benimsemedikleri mizah tarzları oldukları söylenebilir. Araştırma örgütsel
ortamda yöneticiler üzerinde yapıldığı için mizah tarz ve duygusunun
oluşturabileceği bazı yönetsel ve örgütsel sonuçların tartışılması gerekebilir.
Şöyle ki, mizah örgüt içi ve bireysel iletişimlerde, amacı aşmadıkça küçük
şakalar, eğlendirici, dinlendirici ve en etkili iletişim kurma yollarından biri
olabilir (Özden, 2011:144). Özellikle günümüz örgütsel yaşamının monoton ve
aşırı ciddi yapısı dikkate alındığında mizah ve gülmenin önemi daha iyi
anlaşılacaktır. Özellikle yönetici konumunda bulunanlar için mizah vazgeçilmez
olabilir. Şöyle ki, yöneticilerin sürekli olarak karar verme, sorunları çözme,
diğer işgörenleri tatmin etme durumunda olmaları, stresli ve gergin ortamları
beraberinde getirmektedir. Bu gerginliklerle baş etmede mizah önemli bir yere
sahiptir. Dolayısıyla bu anlamda mizah, yöneticilerin kullanabileceği en güçlü
araçlardan biri olmalıdır (Yılmaz, 2011:34).
Mizahın ortaya çıkışında, hem örgütün hem de işgörenlerin bilişsel ve
duygusal değer yargıları belirleyici bir rol üstlenir. İşgörenler, belli bir durum
ya da olay karşısında kendi bilişsel ve duygusal kökenli oluşumlardan
yararlanarak bir dışavurum gerçekleştirir. Bu dışavurum ise, çoğu zaman
kendini gülme eylemiyle gösterir. Öte yandan bireylerarası ilişkilerde iletişimi
kolaylaştırmak, çatışmaları ve gerilimleri azaltmak, diğer işgörenlerin
yaşadıkları olumlu duyguları zenginleştirebilir. Bu amaç ile, mizahın etkili
biçimde kullanılması stres karşısında hem olumsuzluklardan başarıyla kurtulma,
hem de sorun çözmekten çok fırsat yaratmaya yönelik çabalar olarak rol
oynadığında, bir başa çıkma stratejisi olarak da (Özdemir ve diğ., 2011:411)
değerlendirilebilir. Mizahın örgütsel sonuçları üzerindeki etkisini destekleyecek
başka bir araştırma da (Recepoğlu, 2008:77) mizahın, yöneticiler tarafından
kullanıldığında işgörenlerin kendi benliklerini gerçekleştirmesinde ve örgütün
amaçlarına ulaşmasında önemli ve etkili bir öğe olduğu belirtilmiştir. Öte
yandan aynı araştırma bir önceki yargıyı destekleyici olarak, astları ile mizah
becerisini paylaşmayan bir yöneticinin stres kaynağı olabileceğini belirtmiştir.
Page 20
Hakan Kara
[720]
Mizah sadece örgütsel yaşamı renklendiren bir unsur olarak
düşünülmemelidir. Aynı zamanda mizahın insan vücuduna yararlı sonuçları
bulunmaktadır. Bunlar, bireysel sağlık ve fiziksel iyileşmeyi sağlama, stresi ve
endişeyi azaltma, ümitli olmayı arttırma biçiminde sıralanabilir (Recepoğlu,
2008:76). Öte yandan benzer araştırmalar (Tümkaya, 2006:200) mizahın, sosyal
ilişkileri beslediğini, iş stresini azalttığını, genellikle mizah duygusuna sahip
olan bireylerin; iyimserlik, kendini kabul, özgüven ve özerklik gibi olumlu bir
takım özelliklere de sahip olabileceğini göstermiştir. Ayrıca araştırma sonuçları,
mizah duygusu olan insanların stresle daha etkin bir biçimde başa
çıkabildiklerini, genellikle daha az olumsuz duygular yaşadıklarını, bedensel
olarak daha sağlıklı olduklarını ve diğerleri ile daha olumlu ve sağlıklı ilişkiler
kurabildiklerini de destekleyici sonuçlara sahiptir.
Mizah duygusuna sahip olmanın yukarıda açıklanan yararlı sonuçlarına
ek olarak diğer bazı yararları da şu şekilde sıralanabilir: Dikkati çeker ve
düşünceyi harekete geçirir, yaratıcı becerileri ortaya çıkarır, arkadaş
edinilmesine yardımcı olur, güç anları yatıştırır, kültürlerarası etkileşimi
özendirir, olumlu bakış kazandırır, güdülemeyi arttırır ve enerji verir, istendik
davranışların güçlenmesine yardımcı olur ve eğlendirici değeri vardır (Aslan,
2006:5). Öte yandan mizah bir iletişim aracı olarak kullanıldığında, hem
düşünceleri doğrudan karşı tarafa iletir; hem de duygu alışverişini kolaylaştırır
(Erözkan, 2009:58). Bireyler arasında köprü görevi görerek ilişkilerde doyum
sağlar. Mizah olumlu duygular yaşatarak, sağlıklı bir benliğin gelişimine yardım
eder (Öz ve Hiçdurmaz, 2010:84). Aynı konuda benzer bir araştırma (Soyaldın,
2007:49-51) mizahın benlik duygusunu korumada yardımcı olduğunu belirten
benzer sonuçlara sahiptir. Bir diğer araştırma da (Tümkaya ve dig., 2008:3)
mizahın bireyin mutlu olmasında büyük paya sahip olduğunu belirtmektedir.
Mizah, yukarıda değinilen olumlu sonuçlarına karşın, uygun olmayan
zamanda ve biçimde ya da uygun koşullar sağlanmadan kullanılması, yıkıcı
çatışmaların yaşanmasına neden olabilir. Bu nedenle, mizah kullanılırken dikkat
edilmesi gereken bazı temel kurallar bulunmaktadır. Bu kurallardan biri; mizahı
kullanırken aşağılama ya da küçümsemeden kaçınılması, etnik, cinsel ya da dini
şakalar yapılmamasıdır. Ayrıca, her şaka her kültüre uygun olmayabilir. Bu
nedenle, şaka yapılırken kültürel özellikler dikkate alınmalı, yapılan şakanın o
birey için ne anlama geleceği değerlendirilmelidir (Öz ve Hiçdurmaz, 2010:84).
Page 21
Yöneticilerin Mizah Tarzlarının Uygulamadaki Durumunun Kuramsal ve Uygulamalı
Olarak Açıklanması
[721]
KAYNAKÇA
Altınkurt, Y., Yılmaz, K. (2011) “İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin
Mizah Tarzları”, Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 1 (2):1-8.
Aslan, H. (2006) Ortaöğretim Kurumlarında Görev Yapan Öğretmenlerin
Öğrenilmiş Güçlülük Düzeyleri ve Cinsiyetlerine Göre Mizah Tarzlarının
İncelenmesi, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Adana.
Aslan, H. S., Alparslan, Z. N., Evlice, Y. E., Aslan, O., Cenkseven, F
(1999) “Çok Boyutlu Mizah Duygusu Ölçeği: Faktör Yapısı, Güvenirlik Ve
Geçerlik Çalışması”, Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi, 7(1):33-39.
Aslan, H. S., Evlice, Y. E., Alparslan, Z. N., Aslan, O., Cenkseven, F
(1996), “Mizah Duygusunun Depresyon ve Kişilikle İlişkisi”, Depresyon
Dergisi, 1(3):99-102.
Atılgan, E. (2009) “The Relationship Between Humour Styles and
Shyness: An Investigation of Turkish University Students”, Cypriot Journal of
Educational Sciences, 4:87-96.
Aydın, G. (1993) “İç-Dış Kontrol Odağı İnancı İle Durumluk Mizah
Tepkisi Arasındaki İlişki” II. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi
Bilimsel Çalışmaları, 87-98.
Bacanlı, H. İlhan, T., Cihan G. H. (2012) “İlişkisel Mizah Envanterinin
Türkçe’ye Uyarlanması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”, Türk Psikolojik
Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(37):11-23.
Bizi, S., Keinan G., Beith-Hallahmi, B. (1988) “Humor and Coping With
Stress: A Test Under Real Conditions” Personality and Individual Differences,
9(6):951-956.
Craik, K. H., Lampert M.D., Nelson, A. J. (1996) “Sense of Humor and
Styles of Everyday Humorous Conduct”, Humor: International Journal Of
Humor Research, 9(3/4):273-302.
Durmuş, Y., Tezer, E. (2001) “Mizah Duygusu ve Stresle Başa Çıkma
Tarzları Arasındaki İlişki”, Türk Psikoloji Dergisi, 16(47):25-32.
Erözkan A. (2009) “Üniversite Öğrencilerinin Kişiler Arası İlişki Tarzları
ve Mizah Tarzları”, Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi,
26:56-66.
Page 22
Hakan Kara
[722]
Fırlar, F. B., Çelik, M. (2010) “Gazete Reklamlarında Mizah: Türk Mizah
Reklamlarına İlişkin Tarihsel Bir Analiz”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar
Dergisi, 3(12):164-177.
Goldin, E. & Bordan, T. (1999), “The Use Of Humor in Counseling: The
Laughing Cure”, Journal of Counseling and Development, 77(4):405-410.
Güngör, H. C., İlhan, T. (2008) “Evlilik Uyumu ve Mizah Tarzları
Arasındaki İlişkiler”, Aile ve Toplum, (13):97-106.
Güvenç, A. Ö. (2011) “Dede Korkut Kitabı’nda Mizah”, Türkiyat
Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 46:157-180.
Kahraman, F. (2008) Ergenlerde Arkadaşlık İlişkisi İle Mizah Duygusu
Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Gazi
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Kantos, Z. E. (2011) “Örgüt Metaforlarında Liderlik: Kavramsal Bir
Çözümleme”, Eğitim Bilimleri ve Araştırma Dergisi, 1(1):35-158.
Koçer, H., Eskidemir, S., Özbek, T. (2012) “6 Yaş Çocuklarının Mizahi
Tepkilerinin Paul E. Mcghee’nin Mizah Gelişim Evrelerine Göre İncelenmesi”,
Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 1(4):82-93.
Martin R. A., Kuiper, N. A., Olinger, J. L., Dance, K. A. (1993) “Humor,
Coping With Stress, Self-Concept, and Psychological Well-Being”, Humor:
International Journal Of Humor Research, 6(1):89-104.
Martin, R. A. (1996) “The Situational Humor Response Questionnaire
(SHRQ) and The Coping Humor Scale (CHS): A Decade of Research
Findings”, Humor: International Journal Of Humor Research, 9(3/4):251-272.
Oruç, Ş. (2010) “Sosyal Bilgiler Öğretiminde Mizah Kullanımının
Öğrencilerin Akademik Başarılarına ve Tutumlarına Etkisi”, Mehmet Akif Ersoy
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3:56-73.
Overholser, J. C. (1992) “Sense of Humor When Coping With Life
Stres”, Personality and Individual Differences, 13:799-804.
Öner, A. (2012) Yetişkin Bireylerin Anksiyete Bozukluğuna Sahip Olup
Olmaması İle Kullandıkları Mizah Tarzları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi,
Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Adana.
Öz, F., Hiçdurmaz, D. (2010) “Stresle Başetmede Önemli Bir Yol:
Mizahın Kullanımı”, Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(13):83-
88.
Page 23
Yöneticilerin Mizah Tarzlarının Uygulamadaki Durumunun Kuramsal ve Uygulamalı
Olarak Açıklanması
[723]
Özbay, Y., Palancı, M., Kandemir, M., Çakır, O. (2012) “Üniversite
Öğrencilerinin Öznel İyi Oluşlarının Duygusal Düzenleme, Mizah, Sosyal
Özyeterlik ve Başaçıkma Davranışları İle Yordanması”, Türk Eğitim Bilimleri
Dergisi, 12(10):325-345.
Özdemir, S., Sezgin, F., Kaya, Z., Recepoğlu, E. (2011) “İlköğretim
Okulu Öğretmenlerinin Stresle Başa Çıkma Tarzları ile Kullandıkları Mizah
Tarzları Arasındaki İlişki”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 17(3):405-
428.
Özden, H. Ö. (2011) “İletişim Araçlarının Türk Ahlak Anlayışı Açısından
Değerlendirilmesi”, Atatürk İletişim Dergisi, 1(2):141-158.
Özkamalı, E., Buğa, A. (2010) “Bir Öfke Denetimi Eğitimi Programı’nın
Üniversite Öğrencilerinin Sürekli Öfke Düzeylerine Etkisi”, Mersin Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(2):50-59.
Puhlik-Doris, P. (1999) The Humor Styles Questionnaire: A New
Multidimensional Measure of Sense of Humor, Master Thesis, The University
of Western Ontario, London, Ontario.
Recepoğlu, E. (2008) “Okul Müdürlerinin Mizah Yeteneğinin
Öğretmenlerin İş Doyumlarına Etkisi”, Eğitim ve Bilim, 33(150):74-86.
Ruch, W. (1996) “Measurement Approaches To The Sense Of Humor:
Introduction And Overview”, Humor: International Journal Of Humor
Research, 9(3/4):239-250.
Soyaldın, S. Z. (2007) Ortaöğretim Öğrencilerinin Öfke ve İfade Tarzları
İle Mizah Tarzları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Yayınlanmış Yüksek
Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
Taşkıran, N., Ö. (2011) “Reklamın Mizahi Çerçevede Ünlü Kişi
Aracılığıyla Sunumu: Ürün Nesne İlişkisinde İmaj Aktarımı”, Atatürk
Üniversitesi İletişim Fakültesi Medyada Mizah Olgusu Ulusal İletişim
Kongresi, Gülmenin Arkeolojisi ve Medyada Mizah Olgusu Bildiriler Kitabı,
791-807.
Topuz, S. (1995) “The Relation Among Popularity, Sense of Humor and
Academic Achievement”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ortadoğu
Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Traş, Z., Arslan, Ç., Taş, A. M. (2011) “ Öğretmen Adaylarında Mizah
Tarzları, Problem Çözme ve Benlik Saygısının İncelenmesi”, Uluslararası
İnsan Bilimleri Dergisi, 8(2):716-732.
Page 24
Hakan Kara
[724]
Tümkaya, S. (2006) “Öğretim Elemanlarının Mizah Tarzları ve Mizahı
Yordayıcı Değişkenler”, Eurasian Journal of Educational Research, 23:200-
208.
Tümkaya, S. (2011) “Humor Styles and Socio-Demographic Variables as
Predictors of Subjective Well-Being of Turkish University Students”, Eğitim ve
Bilim, 36(160):158-170.
Tümkaya, S., Hamarta, E., Deniz, M. E., Çelik, M., Aybek, B. (2008)
“Duygusal Zeka Mizah Tarzı ve Yasam Doyumu: Üniversite Öğretim
Elemanları Üzerine Bir Araştırma”, Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik
Dergisi, 3(30):1-18.
Yardımcı, İ. (2010) “Mizah Kavramı ve Sanattaki Yeri”, Uşak
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(3):1-41.
Yaşar, F. Ö. (2010) “Mizahta Uyumsuzluk Kuramı Bağlamında
Tekerlemeler”, Journal of World of Turks, 2(1):49-57.
Yerlikaya, E. E. (2003) Mizah Tarzları Ölçeği’nin (The Humor Styles
Questıonnaıre) Uyarlama Çalışması, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi,
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
Yerlikaya, E. E. (2009) Üniversite Öğrencilerinin Mizah Tarzları İle
Algılanan Stres, Kaygı ve Depresyon Düzeyleri Arasındaki İlişkinin
İncelenmesi, Yayınlanmış Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Adana.
Yerlikaya, N. (2007) Lise Öğrencilerinin Mizah Tarzları İle Stresle Başa
Çıkma Tarzları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Yayınlanmış Yüksek Lisans
Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
Yılmaz, K. (2011) “Okul Yöneticilerinin Mizah Tarzlarının Çeşitli
Değişkenler Açısından İncelenmesi”, İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Dergisi, 12(1):31-44.
